Het brutto national geluk onder de loep

29 nov. 2017 Mongar
Gisteren vond onze gids een briefje van 100 ngu op straat. Wij zeiden ‘Glücksvogel’ hij zat er mee, aan zijn gezicht was duidelijk het ongemak te zien. Eric zag hoe hij dat briefje aan een straatarbeider toeschoof. Dat ging kennelijk niet zomar, het duurde even voordat hij het aannam.
Vanmorgen 8 uur present. Door het festival zijn wegen ‘dagdelen’ afgesloten. Daarom eerst naar Gom Kora, waar een mooie tempel staat. Dat overbrugt de tijd tot 11 uur, wanneer er een uur lang doorgang is. Het wegdek, waar nauwelijks sprake van is, is in opbouw voor verbreeding. Diepe kuilen, gaten, langs loodsteile ravijnen leidt dit veredelde karrenspoor. Ogen, de chauffeur is een zeer rustige en bedreven man en lootst het busje soms tot bandbreedte langs het ravijn.
De rit is weer vermoeiend, de zon schijnt fel op ons, soms kunnen de ramen open en soms zitten we in een dikke stofwolk. Mooie vergezichten, mooie begroeiïng, enorme struiken van kerststerren sieren de weg. Ik zit steeds voorin naast de chauffeur, niemand ambieert deze plek. En daardoor zie ik veel. De gids zit achter mij en met een groepje bespreken wij het karma en het BNG. En Buthaneze arbeider is gelukkig met 3 warme maaltijden per dag, legt hij uit. Wij zullen gauw naar meer verlangen, maar hij is gelukkig. Dat is dan ‘hebzucht’ bij ons. Een van de slechte eigenschappen uit het boedhisme waar de gids in elke tempel zich van reinigt door een ‘gebed’ met buigingen.
De arbeiders zwaaien vrolijk vanaf de wegkant, een laat zelfs de steen die hij had opgetild vallen, om met een grote glimlach terug te zwaaien.
Ik zie twee vrouwen puin scheppen, de een heeft de schep in de hand. De ander heeft een touw vast, dat is vastgebonden aan het begin van steel, net boven de schep. Samen scheppen beiden, de ‘touwvrouw’ helpt bij het omhooghalen van de schep.
Zo verstrijken de kilometers en de uren. Tegen halftwee hebben we lunch in een restaurant, mooi gebouw en zeer traditioneel ingericht. Als afsluiting drinken wij een maisschnaps. Percentage verschilt gewoon per brouwsel. Is niet echt sterk en smaak best goed.
Later zie ik een vrouw alleen langs de wegkant lopen en vraag hoe veilig vrouwen alleen zijn. De mannen lichten kort het begrip verkrachting toe en de gids vertelt, dat dit wel in de grote steden met drugs, drank en feesten gebeurd. Niks nieuws, maar zo onderweg dan, als die vrouw alleen over bijvoorbeeld deze weg loopt...Tja, als het dan gebeurt, dan heeft zij een slecht karma. Nou, daar ligt dan de gap tussen ons en hun denken/geest. Wij kunnen dit niet overbruggen, omdat onze denkwijze zo anders is. Dat is lastig voor onze gids. Kennelijk roept het slechte karma dan een verkrachting op haar af. We laten het erbij. Nu heb ik onlangs een artikel uit de Trouw (2013) gelezen. Voor een reis ga je dingen uitpluizen en daar wordt gesproken over de traditie van. Nachtjagen, die beslist niet romantisch is. https://www.trouw.nl/home/er-is-weinig-romantisch-aan-de-traditie-van-nachtjagen-in-bhutan~a4b9eba3/
Onze westerse geest komt in opstand en dat zal zo blijven. Naast een normverschil speelt ons de ‘heldere denkwijze’ mbt karma parten. Karma is best een lastig begrip, vrij van schuldig of onschuldig. Daarom een wikiknipje:

Karma (Sanskriet कर्म van de wortel kṛ, Pāli: Kamma) is een begrip uit het hindoeïsme en het boeddhisme, dat letterlijk vertaald wordt als 'handeling', 'actie' of 'daad'. In zowel het hindoeïsme als het boeddhisme omvat karma de fysieke en mentale acties van een individu die gevolgen hebben voor het leven en volgende levens door middel van reïncarnatie. In het dagelijks gebruik bedoelt men er vaak mee dat alles wat we doen, denken of zeggen weer bij ons zelf terugkomt. Karma gaat dan over zowel de daad als over het gevolg dat uit die daad voortkomt. Strikt genomen echter, verwijst karma alleen maar naar het verrichten van daden, niet naar de gevolgen van die daden. Het gevolg van een daad wordt 'vipāka' genoemd.
Karma en zijn gevolg worden gezien als een natuurlijk principe, een wet van "actie en reactie". Er is dus geen god aan het werk die straft of beloont. Een goede daad heeft van nature goede gevolgen, slechte daden hebben van nature slechte gevolgen. Eigenlijk staat de wet van Karman (die het karma regelt) boven het onderscheid van goed en slecht: dus zonder oordeel daarover. Een betere duiding is daarom dat daden met een bepaalde karakteristiek gevolgen van dezelfde karakteristiek veroorzaken.

Jammer is wel, dat er grenzen zijn, aan wat bespreekbaar is, ook gaat het gesprek niet oordelend maar gedreven door nieuwsgierigheid. We laten het rusten en erkennen naar elkaar dat gat, de sprong die wij niet kunnen maken, niet willen maken, omdat er dingen zijn die onacceptable zijn en die wij niet kunnen aanvaarden met goed of slecht karma. Mijn landgenoten heb ik het Anne Faber verhaal verteld.
Wel kan ik mij voorstellen, als je niet anders weet en gewend bent, dat goed en slecht karma ‘gewoon’ rustgevend zijn.
We gaan omhoog naar de KoriLa pas. Prachtig al die witte smalle vlaggen. Voor elke overledene worden er 108 (boedhistisch getal) geplaatst. Vlak voor de pas ziet onze gids een koppel vogels, rufos neck hornbill. Prachtige vogels.
Vanmorgen spotte hij een adelaar, zwevend over de ravijnen.
Na de pas is het nog maar even naar Mongar. Hier blijven we twee nachten. Het is koud ‘s avonds en ook binnen in het hotel. De deuren blijven openstaan en zoals Eric zegt: wohnst Du in der Strassenbahn? Wij sluiten we de deuren.
Na eten ga ik op tijd naar bed, morgen weer een stevige rit naar een Dzong door een prachtig smal dal. Nettorijtijd 6-7 uur. We zijn allen best moe.
Helaas heb ik iets opgelopen ws tijdens de vlucht. Eerst 3 dagen erge hoofdpijn en 3 dagen geleden merkte ik dat mijn longen anders voelen. Dan nog de eerste dagen nauwelijks slaap gehad, door het reizen voor dag en dauw. Gisteren wist ik, dit gaat niet zoals ik wil, bronchitis. Het piept, ik kan zo met de mannen op straat rochelen, verhoging en pudding in de spieren. Vandaag daarom gestart met antibiotica en prednisolon én wellicht het wijste besluit genomen: ik blijf in Mongar en ontspan. Fred was opgelucht, wilde het mij voorstellen, maar dacht dat moet ze zelf beslissen. Omdat Fred me niet alleen wilde laten en het niet geheel onplezierig neveneffect: geen uren bussen vandaag wilde voorbij laten gaan, zitten we nu met z’n tweeën te relaxen voor het hotel.
Vanmorgen bij het ontbijt bevragen we elkaar naar de nachtrust. Die, die beneden sliepen hadden veel last van blaffende ‘solarhonden’. De hordes honden liggen de hele dag in de zon op te laden...
De gids zat er een beetje stil bij, zorgelijke blik in zijn ogen. We hebben doorgevraagd, de moralische bhutaneze grenzen passerend. Hij en de chauffeur hebben beide een zeer slechte nacht gehad. Beide kregen een kelderkamer toegewezen, koud, zonder raam voor frisse lucht. De anderen bespreken dit tijdens de busrit en proberen hem en de chauffeur over te halen en ons aanbod aan te nemen. Als wij 3-4€ pp inleggen, slapen beide vannacht menselijk. Ook stellen wij het op prijs, dat beide met ons samen lunchen, hetzelfde mogen eten wat wij krijgen.
Dit komt natuurlijk van de reisorganisatie in Bhutan die zulke afspraken maakt. Na het ontbijt nog even geslapen en dan de stad in. Ach zo’n ziekte-rustdag heeft zijn mooie kanten. Op dit moment zijn wij de enige twee toeristen in Mongar. We lopen naar de Dzong, hebben alle tijd. De jonge monniken zwaaien hello. Een heerlijk intermezzo volgt, ze hebben wasdienst en zitten al jaren in het klooster. Ze proppen een ton vol was, met een bultje boven op, dan water erbij en soppen... Ze hebben plezier, spelen en stoeien wat.
We lopen verder en ontmoeten een docente wiskunde op de weg naar een mooi hotel. Zij was de beste van haar klas en mocht in Australië haar opleiding doen, gefinanceerd door Bhutan. Ze is vrijgezel en is: happy single. We hebben het over BNG, over dat wij wij erover weten. ‘Not everybody is happy in Bhutan.’
Ze is na haar opleiding teruggekeerd naar Bhutan, my family. Binnenkort heeft zij schoolvakantie, twee lange busreisdagen heeft zij nodig om thuis te komen. Ze wijst op de kaart aan. Misschien 350 km?
Keer op keer worden we gevraagd waar onze gids is. Zonder gids hoor je hier niet te zijn, of je hebt een uitnodiging van de koning.
We slenteren door het dorp, er wordt gebouwd. Bouwen is hier zwaar sjouwen.
Terug in het hotel krijgen wij en lunch en ik drink veel gemberthee. Smaakt goed en mijn landgenoten schrijven deze helende werking bij. Namastè, ik geloof het graag.
Zo zie je maar hoe iets vervelends -ziekzijn- tot iets moois -gesprekjes- kan leiden.
Groet Fred en Renate